Darmen en hersenen communiceren continu

1,5 kilo darmbacteriën: het microbioom

Van oudsher werd naar bacteriën gezocht door ze te kweken op bacterie-plaatjes. De belangrijkste soorten werden op deze manier ontdekt. Met nieuwe technieken zijn er nog veel meer nieuwe soorten ontdekt. Ook de hoeveelheden waarin bacteriën in de darm voorkomen konden bepaald worden. En die zijn groot. Het aantal bacteriën in onze darm is groter dan het aantal lichaamscellen en bij elkaar kan het wel 1,5 kilogram wegen. Alle darmbacteriën, samen met de virussen, gisten en schimmels wordt het microbioom genoemd en bestaat uit wel 500-1.000 soorten. 

Meer kennis over (darm)gezondheid

De kennis over het microbioom kan ook meer inzicht geven in de gezondheid van bijvoorbeeld varkens. De technieken waarmee een mestmonster op alle soorten bacteriën onderzocht kan worden, worden steeds goedkoper en benaderen de kosten van een conventioneel onderzoek. Een volledig onderzoek op bijvoorbeeld een monster geboorte-diarree ligt inmiddels binnen bereik en levert soms verrassende inzichten op. 

Darmen regelen weerstand tegen ziekten

Rond de darmen bevinden zich heel veel afweercellen, zoals in de lymfeknopen. Deze zijn betrokken bij het realiseren van onze algehele weerstand tegen ziekten. Daarbij doet ons afweersysteem mee aan de conversatie tussen darmbacteriën en het brein. Als de bacteriegroei in de darm uit de hand loopt, of als er iets mis is met de darmwand, kan de darm gaan lekken. Bacteriën of deeltjes van bacteriën komen dan door de darmwand heen de bloedvaten in en veroorzaken een chronische ontsteking in het hele lichaam. Het is bijvoorbeeld een belangrijke factor bij hersenvliesontsteking en slingerziekte. Recent staat ook het syndroom SINS (zie kader) in de belangstelling, hetgeen van invloed kan zijn op oornecrose. 

Signaalstoffen

Darmen zijn goed voorzien van zenuwweefsel. Al die zenuwen bij elkaar zijn via een dikke zenuw (de nervus vagus) verbonden met de hersneen. Bacteriën scheiden allerlei stoffen uit, waaronder bepaalde signaalstoffen die opgemekrt worden door deze belangrijke zenuw. De grote hoeveelheden en de grote diversiteit aan soorten bacteriën (het microbioom) vormen een stabiele factor in het lichaam. Als deze uit balans raakt, heeft dat via signaalstoffen negatieve consequenties. Zo wordt bij de mens een verband gelegd tussen de toestand van de darm met zijn darmbewoners enerzijds en de gemoedstoestand en gedrag anderzijds. Ook bij het varken bestaat deze relatie. De rol van serotonine wordt hierbij vaak beschreven. Het microbioom kan de aanmaak van serotonine ondersteunen. Bij tekorten heeft het een negatief effect op stressgevoeligheid, gemoedstoestand en het immuunapparaat. 

Vezels zijn voedsel voor goede darmbacteriën

Een andere manier waarop bacteriën ons beïnvloeden, is via de voeding. Vezels die worden opgenomen via de voeding, maar niet verteerd kunnen worden, dienen in de dikke darm als voedsel voor bacteriën. De bacteriën die op die manier gevoerd worden, vermeerderen zich en maken onderdeel uit van het microbioom. De darmbacteriën die afhankelijk zijn vezels produceren veelal kort-keten vetzuren, zoals boterzuur en azijnzuur. Die stoffen zijn goed voor de gezondheid en hebben een onstekingsremmende werking. Het kort-keten vetzuur boterzuur lijkt, bij muizen bijvoorbeeld, een positief effect te hebben op de gemoedstoestand.